Waarom dit project?

Het streven naar het optimaliseren van onze prestaties lijkt in onze samenleving zijn tol te eisen. Dit streven lijkt dan ook in alles doorgesijpeld te zijn.: werk, privéleven, sport, politiek, onze economie. Veel mensen klagen dan ook over de hoge druk die zij ervaren in het dagelijks leven: dat zoveel moet, dat we zovéél moeten en dit vooral ook zo goed mogelijk.

Vroeger, in een meer hiërarchische samenleving, konden we als gehoorzaamheidssubject onvrede van welke soort dan ook afschuiven op onze heer en meester, onze baas, onze ouders. Nu zijn we prestatiesubjecten: we hebben de omslag gemaakt van ondergeschikten naar zogenaamde ‘high-potentials’. We zijn overgeleverd aan de overmaat aan positiviteit, aan de bergen mogelijkheden. Het ontbreekt ons echter aan enige soevereiniteit. We geloven controle te hebben over onszelf, maar dit is een illusie, aangezien we onszelf vrijwillig uitbuiten zonder enige dwang van buiten. We moeten de beste, de slimste, de meest succesvolle zijn. We hebben immers de mogelijkheden daartoe! Dit maakt ons als moderne mens zowel dader en slachtoffer van onze eigen uitputtingsslag. De mens is de ondernemer van zichzelf, maar daarmee schuldig aan zijn eigen ondergang

Als prestatiesubject hebben we alleen onszelf, en kunnen dus ook alleen onszelf de schuld geven van onze onvrede en vermoeidheid. Voor het eerst in onze geschiedenis zijn we op onszelf en het eigen initiatief aangewezen, we voelen de verplichting onszelf te worden De ander speelt een minimale rol in ons leven en dat maakt ons eenzaam en afgesneden van de samenleving. Depressie is een weerspiegeling van een mens die met zichzelf in strijd is. Omdat we alleen aan onszelf verantwoording moeten afdragen vallen vrijheid en dwang samen. De presterende mens lijkt depressief te worden op het moment dat hij niet meer kan kunnen. Op het moment dat een mens denkt dat niets meer mogelijk is, in onze samenleving die geloof dat niets onmogelijk is.
Depressieve vermoeidheid is dan ook een positieve vermoeidheid: een eenzame aangelegenheid, die individu voor individu treft en op die manier vereenzaming en isolement in de hand speelt. Een depressieve vermoeidheid is gewelddadig doordat ze elke vorm van gemeenschap en samenzijn vernietigt. Ze sluit de wereld af en stoot deze af.

De focus op moeten presteren laat weinig ruimte meer voor verdieping. We verspreiden onze capaciteiten over verschillende terreinen om in zoveel mogelijk zo goed mogelijk te zijn. Wanneer we het ene geleerd hebben gaan we het liefste zo snel mogelijk door naar het volgende, om ons continu te verbeteren. We zijn op dit moment niet in staat tegen prikkels in te gaan of nee te zeggen tegen zaken die van buiten komen. Alle ruimte voor overdenking en beschouwing wordt in onze maatschappij volgestopt met smartphones, notebooks, werken in de trein, zakelijke gesprekken tijdens het autorijden, en ga zo maar door. We zijn nog niet begonnen met het verwerken van de ene prikkel, of de andere vliegt ons alweer om de oren. We zijn zo vermoeid dat we de prikkels van buiten niet meer kunnen negeren of blokkeren. We reageren ongeduldig en hyperactief op alles wat onze richting op komt. Want we willen toch niet een mogelijkheid missen? Het is echter een illusie te denken dat deze overmaat aan impulsen achternagaan een vorm van vrijheid is, omdat het blind volgen van impulsen zonder keuze gebeurd. We reageren in een reflex, zonder enige keuze.

De vraag blijft echter hoe we onszelf uit deze cirkel van zelf opgelegde dwang krijgen. Of misschien is de daaraan voorafgaande vraag zelfs of we überhaupt uit deze cirkel willenkomen. Het intuïtieve antwoord op deze vraag lijkt dat het van belang is een gezonde samenleving te creëren. Een samenleving die niet positief vermoeid is, maar het gevoel heeft zich de tijd en rust te mogen gunnen om meer vrede te ervaren.  

Deze positieve vermoeidheid staat in contrast met de moeheid van de negatieve potentie, de wij-moeheid, zoals bijvoorbeeld plaatsvindt tijdens de sabbat, de dag van niet-doen. Dergelijke momenten of dagen bevrijden de mens van elke vorm van doen, van elke zorg. Negatieve moeheid kan de mens dichter tot zichzelf en anderen brengen, vrede en rust brengen. Het is de afwezigheid van prikkels en impulsen van buitenaf. Het is tijd en ruimte voor herstel, samenzijn en rust.

Oftewel, een mooi streven lijkt een samenleving waarin wij als mensen vrij zijn van onze eigen dwang, ons kunnen verbinden met anderen en de wereld om ons heen en bovendien de ruimte hebben om uit te zoeken wat voor ons als individu van belang is. Want wanneer we weten wat voor ons zelf belangrijk is kunnen we dit nastreven, energie daaruit halen. Het zou ons de mogelijkheid geven impulsen te filteren, uit te zoeken waar we in willen investeren, in plaats van alles aan te grijpen. Op deze manier kunnen we een samenleving, of op kleinere schaal een leven, creëren dat minder in het teken staat van ziekte en dwang, maar van welzijn en keuze. Het zou ons een nieuwe interpretatie van ‘yes we can’ kunnen geven. Namelijk dat we kunnen doen wat we willen, wat ons gelukkig maakt. Niet wat we denken te moeten, wat we blijven nastreven zelfs wanneer we merken dat het ons afbreekt, ons ziek maakt en ons uiteindelijk een infarct van de ziel oplevert. Niet een leven lijden, maar een leven leiden. Niet omdat we moeten, maar omdat het goed doet.

Het klinkt als een grote opgave, je los te maken van alles wat we moeten, toch lijkt het niet onmogelijk. Daarom werk ik momenteel aan een interviewreeks met mensen die, op wat voor manier dan ook, gebroken hebben met het gevoel te ‘moeten’. En precies iets anders hebben gedaan dan van hen verwacht werd.

2 opmerkingen:

  1. Interessant weblog. Ik verwijs ook graag naar een interview dat ik hield met Jeroen van Baar, die 'de Prestatiegeneratie' schreef.

    http://www.thoroughquestions.com/interviews/de-academische-hunger-games

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ik kan het boek 'Leve de vrijheid, hoe ontkom ik aan de cultuur van het moeten' van Tom Hodgkinson van harte aanbevelen.

    BeantwoordenVerwijderen